Ważne skróty:
DV – objętość leku, objętość oryginalnego roztworu leku.
LV – objętość płynu, suma objętości roztworu leku i rozcieńczalnika.
SV – objętość rozcieńczalnika, objętość ewentualnej substancji dodatkowej.
DPC – pierwotne stężenie leku, masa leku w 1 ml oryginalnego roztworu.
DSC – wtórne stężenie leku, masa leku w 1 ml mieszaniny oryginalnego leku i rozcieńczalnika.
Wybrane problemy związane z lekami do inhalacji.
antybiotyki – leki stosowane w celu zwalczenia infekcji bakteryjnej, rzadziej grzybiczej, wywoływanej przez chlamydie itp. Antybiotyki nie działają w przypadku infekcji wirusowych.
mukolityki – zadaniem tej grupy leków jest rozrzedzenie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych i ułatwianie jej odkrztuszenia.
GKS – glikokortykoidy, glikokortykosteroidy – leki o działaniu przeciwzapalnym, pełnią kluczowa rolę w leczeniu wielu chorób dróg oddechowych. Do tej grupy należy wiele leków o różnej biodostępności, selektywności i powinowactwie do receptora. Stosowane w sposób niewłaściwy mogą być powodem działań niepożądanych miejscowych i systemowych.
Powinowactwo leku względem receptora.
Pojęcie powinowactwa cząstki leku w stosunku do receptora można na poziomie popularnonaukowym porównać do „siły umocowania” cząstki leku w receptorze. Im większa „siła umocowania”, tym dłuższy kontakt cząstki aktywnej z receptorem. Innymi słowy cząsteczka odrywa się od receptora po dłuższym czasie, co pozwala na mniej częste odnawianie dawki. W pewnej odległej relacji z tym mechanizmem pozostaje obecność cząstki aktywnej w innych tkankach czy surowicy: skoro cząstka aktywna jest zagnieżdżona w receptorze, jasne jest że nie może działać w tym samym czasie w innym miejscu.
| nazwa leku | względne powinowactwo do receptora GK |
| furoinian flutikazonu | 2989 |
| furoinian mometazonu | 2244 |
| propionian flutikazonu | 1775 |
| beklometazon | 1345 |
| cyklezonid forma aktywna | 1212 |
| budezonid | 855 |
| triamcinolon | 233 |
| flunizolid | 177 |
| dexamethazon | 100 |
Tabela 1. Względne powinowactwo do receptora GR wybranych leków kortykosteroidowych.
Biodostępność leku.
Jasne jest, że nie cała masa leku dociera do receptora, ani lek w receptorze nie umiejscawia się „na zawsze”. W związku z tym aktywna cząstka leku pojawia się w miejscach nie planowanych jako cel terapii: staje się biodostępna. O biodostępności leku decyduje wiele czynników, na przykład stopień wchłaniania z powierzchni błon śluzowych, stopień wchłaniania po podaniu doustnym oraz szybkość metabolizmu wątrobowego, wy by wymienić jedynie główne z nich. Z biodostępnością z kolei związany jest wachlarz efektów ubocznych.
| nazwa leku | biodostępność w % |
| flunizolid | 49% |
| triamcinolon | 47% |
| beklometazon | 44% |
| budezonid | 35% |
| propionian flutikazonu | 0,47% |
| furoinian flutikazonu | 0,43% |
| cyklezonid forma aktywna | < 0,1% |
| furoinian mometazonu | < 0,1% |
Tabela 2. Biodostępność globalna wybranych leków kortykosteroidowych.
Selektywność leku.
Trzecim aspektem powiązanym z bezpieczeństwem terapii jest selektywność cząstki aktywnej w stosunku do receptorów glikokortykosteroidowych, mineralokortykosteroidowych oraz progesteronowych. Pojęcie wysokiej selektywności oznacza, że konkretny typ receptora jest przez lek preferowany, natomiast inne receptory są przez lek „pomijane”. Niska selektywność prowadzi do wysycania przez lek dowolnego, przypadkowo napotkanego receptora.
Biorąc za przykład leki przeciwzapalne z grupy kortykosteroidów dobrym profilem bezpieczeństwa powinny (teoretycznie) cechować się leki o wysokiej selektywności, silnym powinowactwie i niskiej biodostępności systemowej. Lek taki działa wybiórczo w zakresie działania przeciwzapalnego nie wpływając na gospodarkę fosforanowo – wapniową ani na receptory progesteronowe. Utrzymuje się długo w receptorze, co pozwala na rzadsze dawkowanie dobowe. Bardzo niechętnie przenika przez błony śluzowe, ponadto w razie przypadkowego połknięcia jest neutralizowany i nieobecny w surowicy.
W rzeczywistości, w której taki wyidealizowany obraz jest trudny do osiągnięcia, racjonalne jest poszukiwanie kompromisu między tymi z wartościowych cech, które najpełniej przystają do celu terapii, jednakże z pełną świadomością roli czynników towarzyszących terapii. Jaskrawym przykładem może być ssanie i połykanie aerozolu na skutek błędnie dobranej techniki inhalacji. W takim przypadku ryzyko działań niepożądanych rosnąć może nawet dla leków o niskiej biodostępności. Vice versa : leki starszej generacji podawane w postaci aerozolu o wysokiej frakcji respirabilnej, w krótkich, 2-4 minutowych zabiegach w warunkach spokojnego i pogłębionego oddychania przez ustnik są w pełni bezpieczne.
| nazwa leku | receptor MR |
| furoinian flutikazonu | 790 |
| propionian flutikazonu | 520 |
| furoinian mometazonu | 18 |
| budezonid | 8,6 |
| cyklezonid forma aktywna | 6,1 |
Tabela 3. Selektywność wybranych leków kortykosteroidowych względem receptora mineralokortykosteroidoweo.
| nazwa leku | receptor PRb |
| furoinian flutikazonu | 30 |
| propionian flutikazonu | 22 |
| cyklezonid forma aktywna | 15 |
| budezonid | 1,2 |
| furoinian mometazonu | o,8 |
Tabela 4. Selektywność wybranych leków kortykosteroidowych względem receptora progesteronoweo typu b
| nazwa leku | receptor AR |
| furoinian flutikazonu | 330 000 |
| propionian flutikazonu | 22 000 |
| furoinian mometazonu | 8 700 |
| cyklezonid forma aktywna | 1 900 |
| budezonid | 1 700 |
Tabela 5. Selektywność wybranych leków kortykosteroidowych względem receptora androgenowego
| nazwa leku | receptor ER-α |
| furoinian mometazonu | 380 000 |
| furoinian mometazonu | 330 000 |
| budezonid | 43 000 |
| cyklezonid forma aktywna | 33 000 |
| propionian flutikazonu | 22 000 |
Tabela 6. Selektywność wybranych leków kortykosteroidowych względem receptora estrogenowego α
| nazwa leku | receptor ER-β |
| furoinian mometazonu | 380 000 |
| furoinian mometazonu | 330 000 |
| budezonid | 43 000 |
| cyklezonid forma aktywna | 33 000 |
| propionian flutikazonu | 22 000 |
Tabela 7. Selektywność wybranych leków kortykosteroidowych względem receptora estrogenowego β
Mark Salter, Keith Biggadike, Joyce L. Matthews, Michael R. West, Michael V. Haase, Stuart N. Farrow, Iain J. Uings, David W. Gray „Pharmacological properties of the enhanced-affinity glucocorticoid fluticasone furoate in vitro and in an in vivo model of respiratory inflammatory disease” American Journal of Physiology – Lung Cellular and Molecular Physiology Published 1 September 2007 Vol. 293 no. 3, L660-L667
